Ustawą z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw[1] wprowadzono nowy rodzaj postępowania odrębnego jakim jest postępowanie z udziałem konsumentów (dział IIb, art. 458(14) – art. 458 (16) ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego – dalej: „kpc”).

Nowelizacja przewiduje, iż postępowanie to ma zastosowanie do spraw dotyczących roszczeń konsumenta przeciwko przedsiębiorcy oraz roszczeń przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi, o ile konsument ten jest stroną postępowania (celem przykładu konsument nie będzie stroną postępowania, gdy powództwo wytoczył uprawniony do tego organ, np. rzecznik praw konsumentów). Ustawodawca nadał nowej regulacji o postępowaniu z udziałem konsumentów charakter przepisów ogólnych, stanowiąc iż przepisy o innych postępowaniach odrębnych będą miały zastosowanie wyłącznie w zakresie, który nie jest sprzeczny z przepisami nowego działu IIb.

Znowelizowane przepisy poruszają m.in. następujące zagadnienia istotne dla konsumentów:

• Przepisy o postępowaniu z udziałem konsumentów stosuje się również w przypadku, gdy przedsiębiorca będący stroną postępowania, zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej, co w zamyśle ustawodawcy miało być dodatkowym wzmocnieniem pozycji konsumenta[2].

• Dodatkowo konsument ma możliwość wytoczenia powództwa przeciwko przedsiębiorcy przed sądem właściwym dla swojego miejsca zamieszkania (konsument może jednocześnie nadal wybrać sąd według właściwości ogólnej). Wyjątkiem są sprawy, których właściwość sądu jest wyłączna. Na marginesie można wskazać, że nowa regulacja przewiduje, iż przez 5 lat od dnia 15 kwietnia 2023 r. konsumenci będą zobligowani do wytaczania powództw związanych z kredytem walutowym wyłącznie przed sądem właściwym dla swojego miejsca zamieszkania[3].

Zmiany dotyczą także obowiązków przedsiębiorcy w nowym postępowaniu odrębnym. Zgodnie z nimi zaostrzono warunki dotyczące prekluzji dowodowej dotyczące przedsiębiorców:

• Przedsiębiorca będący powodem jest obecnie obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a przedsiębiorca będący pozwanym - w odpowiedzi na pozew.

• Powyższy rygor został złagodzony wobec przedsiębiorców samodzielnie występujących w sprawie. Jeżeli bowiem przedsiębiorca nie jest zastępowany przez profesjonalnego pełnomocnika (radcę prawnego, adwokata, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej), sąd udziela pouczenia o w/w prekluzji dowodowej oraz jej skutkach, niezwłocznie po wniesieniu pozwu, a pozwanemu - równocześnie z doręczeniem odpisu pozwu. Jednocześnie za pośrednictwem przewodniczącego wzywa się w takim wypadku przedsiębiorcę, aby w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż dwa tygodnie, powołał wszystkie twierdzenia i dowody.

• W konsekwencji uregulowano, że twierdzenia i dowody powołane z naruszeniem w/w zasad podlegają pominięciu, chyba że strona będąca przedsiębiorcą uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. W takim przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania.

Należy wskazać, że omawiana prekluzja dowodowa nie będzie obejmowała strony będącej konsumentem, z zastrzeżeniem obowiązujących przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu dowodowym (m.in. art. 203(5), art. 205(12), art. 235(2) kpc).

Co więcej, wprowadzono zmianę, która ma na celu skłonienie przedsiębiorców do podjęcia próby dobrowolnego rozwiązania sporu z konsumentem jeszcze przed wytoczeniem powództwa. W myśl bowiem nowych przepisów: jeżeli strona będąca przedsiębiorcą przed wytoczeniem powództwa zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyliła się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze i przez to przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy, niezależnie od wyniku sprawy sąd może obciążyć tę stronę kosztami procesu w całości lub części, a w uzasadnionych przypadkach nawet podwyższyć je, jednak nie więcej niż dwukrotnie.

W ocenie ustawodawcy wyżej wskazana, restrykcyjna regulacja ma na celu promowanie dobrych praktyk w relacjach przedsiębiorca - konsument i wyeliminowanie sytuacji, w której nierzetelni przedsiębiorcy zmuszają konsumenta do występowania na drogę sądową celem realizacji przysługujących im praw.

Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z uzasadnieniem do projektu ustawy, stanowi wyraz wyjścia naprzeciw oczekiwaniom środowiska konsumentów co do zwiększenia zakresu ochrony ich praw, a model postępowania odrębnego w sprawach konsumenckich celowo wprowadza dysproporcje między stronami, co ma stanowić realizację zasady sprawiedliwości wyrównującej. Nowe przepisy mają także nakłonić przedsiębiorców do rozstrzygania sporów w drodze porozumienia jeszcze na etapie przedprocesowym lub chociaż do powzięcia próby osiągnięcia takiego porozumienia.

Wyżej wskazane zmiany weszły w życie z dniem 1 lipca 2023 roku, natomiast sprawy wszczęte i niezakończone przed dniem wejścia w życie nowelizacji będą rozstrzygane na zasadach dotychczasowych, czyli z pominięciem przepisów art. 458(14) –458 (16) kpc.

[1] Ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 614).

[2] Uzasadnienie do projektu ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw.

[3] Zgodnie z art. 18 w zw. z art. 31 pkt 3 ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 614).